Wzór osobowy ludowca
(fragment książki dr. Janusza Gmitruka, Byliśmy, jesteśmy, będziemy. O ruchu ludowym w Polsce, Warszawa 2012, s. 26-28)
Na przestrzeni dziesięcioleci w ruchu ludowym ukształtowały się specyficzne cechy i wzorce osobowe jego działaczy. Wzór ludowca można zrekonstruować na trzech wzajemnie uzupełniających się płaszczyznach. Pierwsza ujawniała jego walory osobiste, cechy charakteru, wyrażane w stosunku do innych ludzi. Druga - jego system wartości, światopogląd. Trzecia dotyczyła jego aktywności społeczno-politycznej, praktyki działania i pełnienia różnych funkcji.
Postulowaną postawę chłopskiego działacza można ująć w dekalog 10 cech, które wiązały się z wzorem osobowym ludowca:
Pierwsza - to patriotyzm, manifestowanie polskości i ogromne przywiązanie do ojczyzny.
Druga cecha - to silne manifestowanie ludowości w ścisłym związku z polskością. Ludowcy uważali, że ideałem Polski jest państwo demokratyczno-ludowe, czyli Polska Ludowa.
Trzecia cecha - to samodzielność, solidarność i godność (honorność). Ludowcy uważali, że tylko suwerenny, niezależny od jakichkolwiek ośrodków ruch ludowy będzie zdolny do społecznego wyzwolenia chłopów, uczynienia z nich obywateli, zapewnienia im godnego życia i pozycji społecznej w państwie. Samodzielność i solidarność ludowcy uznawali za podstawową przesłankę siły ruchu ludowego. Wzmacniać ją miało poczucie godności - honorność chłopów i uświadomienie odrębności ich interesów. Ludowców cechował wysoki stopień poczucia godności. Honorność chłopską umacniali swą postawą i dokonaniami przywódcy ruchu ludowego - Wincenty Witos i Stanisław Mikołajczyk. Chłopów uznawali za najlepszy „materiał państwowotwórczy”.
Czwartą cechą była umiarkowana postawa w życiu i działaniu, rozwaga i spokój, odrzucenie ekstremalnych działań i rozwiązań społeczno-ustrojowych. Ludowcy uznawali chłopów za czynnik równowagi w państwie. Byli legalistami, zwolennikami ewolucyjnej przebudowy ustroju społecznego. Odrzucali rewolucję społeczną, ponieważ mogła godzić w niepodległościowy byt państwowy. Umiar chłopów-ludowców w połączeniu z ich pracowitością, przedsiębiorczością, silnym przywiązaniem do ojcowizny i ojczyzny, chęć budowania, a nie niszczenia, predestynowały ich do odgrywania znaczącej roli w życiu państwowym. Ludowców cechowała elastyczność w działaniu i skłonność do kompromisów, których granicą były zasady ideowe i program polityczny.
Cechą piątą była głęboka ideowość, wierność własnemu światopoglądowi, opartemu na założeniach ideologii agrarystycznej. Ludowiec był wierny fundamentalnym zasadom sformułowanym przez ruch zaraniarski: „Władza, ziemia, oświata dla ludu” i w słowach Wincentego Witosa: "... kiedy nie było Polski niepodległej, dążyć do niej, kiedy przyszła Polska, pracować dla niej, a gdy Polska potrzebowała obrony, bronić jej”. Wierność tym ideom ludowcy łączyli z wiernością organizacji, stronnictwu, do którego należeli. Ludowiec nie mógł należeć do innej partii politycznej. Ideowy ludowiec to działacz o nieskazitelnej postawie obywatelskiej i wysokim morale. Odporny na represje, gotowy do poświęceń, pokonywania rozlicznych trudności w działaniu, wspierający finansowo organizację, wyróżniający się w pracy społecznej, świadomy celów działania, propagujący założenia ideologii ruchu ludowego.
Szósta cecha objawiała się w postawie społecznikowskiej, wysokim stopniu wrażliwości na nierówność i krzywdę społeczną. Ludowcy dążyli do budowy ustroju sprawiedliwego dla wszystkich obywateli. Uważali, że drogą do osiągnięcia celu będzie angażowanie się w prace wielu organizacji społecznych, samorządowych, spółdzielczych, gospodarczych, kulturalno-oświatowych.
Siódmą cechą była wiedza, mądrość życiowa. Chodziło o znajomość życia i ludzi, praw rządzących rozwojem narodów i państw, także o znajomość przyrody i logiki w niej panującej. Obiegowe powiedzenie „chłopski rozum” oznaczało mądrość życiową, rozwagę, spokój i takt, tolerancję i wyrozumiałość dla innych.
Ósmą cechą była umiejętność przemawiania, trafiania do umysłów ludzkich siłą argumentacji, prostotą języka, klarownymi sformułowaniami i wyrażeniami.
Cecha dziewiąta - wyróżniająca wzorowego ludowca - to dobroć. Składały się na nią: bezinteresowność, życzliwość i bezpośredniość.
Dziesiąta cecha to zdolności organizacyjne. Ruch ludowy obejmował rozległe tereny wiejskie, dlatego był potrzebny dobry organizator zebrań, zgromadzeń publicznych, często pod gołym niebem. Chodziło zwłaszcza o umiejętność kierowania zespołami ludzkimi. Ludowiec - dobry organizator - działał w związkach młodzieży wiejskiej, ochotniczych strażach pożarnych, kółkach rolniczych, uniwersytetach ludowych, organizacjach spółdzielczych, różnego rodzaju organizacjach samorządowych.
Dzięki tym cechom - jak podkreślał w swoich badaniach prof. dr hab. Jan Jachymek - ludowców i wiciarzy oraz ich doświadczeniom w walce o ludowe ideały chłopski ruch polityczny przetrwał najtrudniejsze okresy w dziejach.
