Sylwester Śmiech
Maciej Rataj – Ludowy Mąż Stanu i Marszałek Porozumienia!
Odnosząc się do zagadnienia politycznej roli Macieja Rataja dla historii Ruchu Ludowego, ale także jego znaczenia dla funkcjonowania państwa polskiego i walki o polską niepodległość, należy zwrócić uwagę na kilka bezspornych faktów. Nie stanowi żadnej wątpliwości fakt, iż Maciej Rataj był jedną z najbardziej wybitnych postaci II Rzeczypospolitej, a jednocześnie całą swą drogą życiową i politycznym zaangażowaniem nie wyparł się chłopskiego pochodzenia, ludowej tradycji i związków z polską wsią – wprost przeciwnie, dając doskonały przykład, iż jest wiernym reprezentantem idei Ruchu Ludowego, której podstawą jest szacunek, godność, odpowiedzialność i rzetelna praca dla państwa polskiego. To właśnie wierność idei ruchu ludowego i troska o dobro wspólne determinowały jego społeczną i polityczną aktywność, która pozwoliła mu pełnić najważniejsze funkcje w państwie. Okres marszałkowania w latach 1922-1927 był niewątpliwie szczytem jego kariery parlamentarnej, wówczas wykazał swój talent mediatorski oraz wykorzystał doświadczenia z Sejmu Ustawodawczego. Pełnił wówczas rolę stabilizatora państwa, starając się budować atmosferę konsensusu i porozumienia, prowadząc mediację, wyciszając emocje polityczne, co miało na celu zarówno budowanie autorytetu i powagi polskiego parlamentu, jak i przeciwstawianie się bezpardonowej walce politycznej, która mogła okazać się destruktywna dla Polski, osłabiając jej bezpieczeństwo i pozycję w polityce międzynarodowej. Sposób pełnienia funkcji marszałka, a także kultura polityczna reprezentowana przez Macieja Rataja pokazuje, iż dla dobra państwa i obywateli, jako reprezentant ważnego i odpowiedzialnego środowiska politycznego, jakim było Polskie Stronnictwo Ludowe, był w stanie unieść się w swych działaniach ponad prosty podział polityczny.
Po zamordowaniu 16 grudnia 1922 prezydenta Gabriela Narutowicza Maciej Rataj objął najważniejsze stanowisko w kraju. Musiał wówczas opanować nastroje wzburzonych robotników i zwolenników Endecji – Maciej Rataj jest w całym okresie swej aktywności politycznej również w tak trudnym i dramatycznym czasie, jak przejęcie obowiązków głowy państwa po zamordowaniu Narutowicza, jest zdeklarowanym zwolennikiem nieeskalowania nastrojów społecznych i poszanowania prawa. Na jego ręce Prezydent Stanisław Wojciechowski, po przewrocie majowym w 1926 roku, złożył swą dymisję i przekazał mu uprawnienia głowy państwa, do tej decyzji dołączono prośbę o dymisję rządu Wincentego Witosa. 15 maja 1926 Maciej Rataj powierzył misję tworzenia rządu osobie wskazanej przez Piłsudskiego, Kazimierzowi Bartlowi.
Korzystając z okazji, aby odkłamać jeden z mitów, który zakłada, iż Maciej Rataj pozytywnie odnosił się do zamachu majowego, pragnę w tej części artykułu zwrócić uwagę na kilka faktów, które miały wówczas miejsce: 1. Atmosfera społeczna w kraju w roku 1926 była bardzo trudna i złożona, w pamięci obecna była jeszcze śmierć Gabriela Narutowicza i cały mechanizm brutalnej propagandy, który tę śmierć poprzedził. 2. Wyjście polityczne, które współtworzył Maciej Rataj w kontekście sytuacji zamachu majowego – nie eskalowało napięć społecznych i w moim przekonaniu uchroniło Polskę przed możliwą wojną domową. 3. Polska odzyskała swą niepodległość w roku 1918 po zakończeniu konfliktu I wojny światowej, 8 lat przed zamachem majowym, wówczas świadomość społeczeństwa polskiego w kwestii prawa, kultury politycznej, demokracji nie była na tyle wystarczająca, aby mogła stanowić argument przeciw zamachowi, Maciej Rataj doskonale rozumiał, iż zamach majowy łamał prawo i podstawy funkcjonowania państwa polskiego, lecz to przekonanie nie było powszechne wówczas wśród społeczeństwa.
W roku 1931, kiedy powstało Stronnictwo Ludowe, wszedł w skład Naczelnego Komitetu Wykonawczego ugrupowania, a także został redaktorem organu prasowego partii – „Zielonego Sztandaru”. W 1934 został posłem na Sejm III kadencji, zajmując miejsce Wincentego Witosa, który został skazany na karę więzienia w procesie przywódców Centrolewu, po raz ostatni pełnił wówczas mandat poselski. W 1935 powołano go na stanowisko prezesa Naczelnego Komitetu Wykonawczego Stronnictwa, wobec nieobecności Witosa w kraju. Po wybuchu II wojny światowej w przeciwieństwie do wielu przywódców politycznych pozostał w kraju i angażował się w rozwijanie pracy konspiracyjnej. W okresie II wojny światowej nie opuścił Warszawy, był jednym z inicjatorów powołania Robotniczej Brygady Obrony Warszawy, działał w Służbie Zwycięstwu Polsce, był też członkiem Politycznego Komitetu Porozumiewawczego. Zaczął również tworzyć konspiracyjne SL „Roch”, a pod koniec września 1939 współtworzył Główną Radę Polityczną. W listopadzie 1939 został aresztowany przez gestapo, po trzech miesiącach został zwolniony z powodu braku dowodów na prowadzenie przez niego antyniemieckiej działalności. Ponownie podjął działalność konspiracyjną, odrzucając propozycje wyjazdu z kraju, powtórnie został aresztowany w 1940. Zamordowany przez Niemców w ramach akcji AB, mającej na celu eksterminację polskiej inteligencji – zginął 21 czerwca 1940, rozstrzelany w masowej egzekucji w Palmirach.
Maciej Rataj stanowi wyjątkowy przykład ludowego męża stanu, który w sytuacjach najtrudniejszych i najbardziej dramatycznych dla państwa polskiego, takich jak zamach majowy czy II wojna światowa, nie obawiał się podejmować trudnych decyzji, biorąc za nie pełną polityczną odpowiedzialność. W kartach polskiej historii zapisał się jako przedstawiciel Ruchu Ludowego, którym swym politycznym zaangażowaniem i pracą tonował nastroje społeczne, odchodził od prostego podziału politycznego, budował polityczny kompromis, a jednocześnie upominał się o przestrzeganie prawa i zasady funkcjonowania państwa. Po wybuchu II wojny światowej, w przeciwieństwie do wielu przywódców politycznych, pozostał w kraju, gdzie walcząc o polską niepodległość, zginął z rąk hitlerowskiego okupanta. Jako przedstawiciele Polskiego Stronnictwa Ludowego, spadkobiercy i kontynuatorzy myśli, i testamentu politycznego takich wielkich postaci, jak Wincenty Witos czy Maciej Rataj, winniśmy upominać się o należyte i godne miejsce dla przedstawicieli Ruchu Ludowego w historii polski, a także pielęgnować naszą tradycję, tożsamość i historię, kierując się zawsze poczuciem służby i odpowiedzialności.
Sylwester Śmiech jest Asystentem Społecznym Posła na Sejm RP Jana Łopaty, społecznym współpracownikiem Lubelskiego Urzędu Marszałkowskiego ds. Młodzieży, Redaktorem portalu Lublin.com.pl, Doktorantem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Przewodniczącym Forum Młodych Dyplomatów w Województwie Lubelskim, członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego.
