Janusz Gmitruk
...Aż do zwycięstwa na ziemi polskiej wolności
/fragment książki dr. Janusza Gmitruka, A Polska winna trwać wiecznie ... 110 lat działalności polskiego ruchu ludowego, Warszawa 2005, s. 33-34, poświęcony PSL na emigracji po II wojnie światowej/
Stefan Korboński (1901-1989), jeden z najważniejszych przedstawicieli ludowców na emigracji
Stanisław Mikołajczyk po przyjeździe do Wielkiej Brytanii 26 października 1947 r. powiedział do witających go na lotnisku dziennikarzy: „... Przegraliśmy chwilowo bitwę, ale nie przegraliśmy walki, która toczyć się będzie nadal w kraju i na emigracji, aż do zwycięstwa na ziemi polskiej wolności”.
Po rozbiciu Polskiego Stronnictwa Ludowego i wyjeździe z Polski Stanisława Mikołajczyka podobnie jak on wielu działaczy ludowych nielegalnie przekroczyło granicę. Na uchodźstwie wraz z Mikołajczykiem kontynuowali działalność polityczną wśród Polonii, uznając za najważniejsze zadanie przedstawianie prawdziwej natury totalitarnego komunizmu. Ludowcy na emigracji podjęli szeroką akcję informacyjno-propagandową na temat zaborczości ZSRR, jego ingerencji w życie wewnętrzne Polski i innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. O zagrożeniach płynących zza „żelaznej kurtyny” ostrzegali rządy i opinię publiczną państw Europy Zachodniej i całego świata.
Występując przed mikrofonami Radia Wolna Europa Stanisław Mikołajczyk i inni emigracyjni ludowcy przez szereg lat propagowali nie tylko program Polskiego Stronnictwa Ludowego, ale też podtrzymywali na duchu Polaków w kraju.
Silne środowiska ludowcowe i struktury emigracyjne PSL powstały m. in. we Francji, Wielkiej Brytanii, USA (Związek Przyjaciół Wsi Polskiej), Niemczech, Kanadzie, Belgii, Holandii, Australii i Szwajcarii. W szczytowym okresie ich rozwoju, w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych liczyły one ponad 20 tysięcy członków.
Swój pierwszy zjazd na obczyźnie PSL odbyło w 1955 r. wybierając na prezesa Stanisława Mikołajczyka i Stanisława Kota na przewodniczącego Rady Naczelnej. Wybory te potwierdziły kolejne kongresy w roku 1959 i 1963. Po śmierci Stanisława Mikołajczyka w roku 1966 - na kongresie w 1968 r., a potem ponownie w 1975 r. na prezesa Stronnictwa wybrano Franciszka Wilka, przewodniczącym Rady Naczelnej został Franciszek Leśniak. Równolegle do PSL pod kierownictwem Stanisława Mikołajczyka działały także inne ugrupowania ludowe, tworzone przez polityków nie godzących się z jego linią polityczną. Były to: utworzone w 1945 r. Stronnictwo Ludowe -Wolność" Jerzego Kuncewicza i Zygmunta Nagórskiego, posiadające silne oparcie w Niemczech, i częściowo w Wielkiej Brytanii i Francji oraz Polskie Stronnictwo Ludowe - Odłam Jedności Narodowej utworzone w 1950 r przez Kazimierza Bagińskiego, Stefana Korbońskiego i Mieczysława Thugutta. Po śmierci Stanisława Mikołajczyka oba te ugrupowania połączyły się z PSL w jedno Stronnictwo. W roku 1968 PSL wszedł w skład Rady Jedności Narodowej, Rady Narodowej i Rządu RP na Uchodźstwie, a działacze PSL zajęli szereg stanowisk we władzach emigracyjnych. 21 stycznia 1967 r. w przemówieniu do kraju nadanym przez Radio Wolna Europa w dwudziestą rocznicę walki i klęski PSL w sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego, sekretarz naczelny NKW PSL na uchodźstwie Tadeusz Paul powiedział m. in.: „Tradycyjny duch wolnościowy narodu polskiego nie da się ujarzmić tyranii i obcej przemocy. Naród polski jest dumny ze swojej przeszłości i tysiącletniej kultury i tradycji. Taki naród wolność odzyska, bo nosi ją w swojej duszy, pieśniach i zwyczajach”.
Swoją misję PSL na Uchodźstwie zakończyło w latach dziewięćdziesiątych. Po śmierci ostatniego prezesa Tadeusza Chciuka-Celta w 2001 r. nastąpiło symboliczne przeniesienie ciągłości organizacyjnej poprzez przekazanie emigracyjnych archiwaliów, pamiątek i sztandarów rozwijającemu działalność w kraju Polskiemu Stronnictwu Ludowemu.
Janusz Gmitruk jest doktorem historii, Dyrektorem Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie i Prezesem Ludowego Towarzystwa Naukowo-Kulturalnego.
